英镑兑美元创两个半月新高 英国提前举行大选
| Атентат врз надво?водата Франц Фердинанд од Австри?а и Софи, во?вотката од Хохенберг | |
|---|---|
 | |
| Место | Во близина на Латинскиот мост, Сараево (43°51′29″N 18°25′44″E? / ?43.857917°N 18.42875°E) |
| Датум | 28 ?уни 1914 |
| Настани што довеле до Првата светска во?на | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||
Атентатот врз надво?водата Франц Фердинанд од Австри?а — Сараевски атентат ко? довел до избувнува?ето на Првата светска во?на се случил на 28 ?уни 1914 во Сараево, во тогашна Австроунгари?а. Надво?водата Франц Фердинанд, ко? бил и престолонаследник на австроунгарскиот престол, патувал со сво?ата сопруга Софи, во?вотка од Хохенберг во отворен автомобил, и два?цата биле застрелани и убиени од Гаврило Принцип, еден од групата од шест заговорници предводени од Данило Или?.[1]
Политичката цел на атентатот била да се принуди Австроунгари?а да се повлече од ?ужно-словенските територии, за да се овозможи создава?е на Голема Срби?а или ?угослави?а.[2] Атентаторот му припа?ал на движе?ето што подоцна станало познато како Млада Босна и кое се залагало за приклучува?е на Босна кон нова ?ужно-словенска држава - ?угослави?а. Наредбодавец на овие млади заговорници бил шефот на српското разузнава?е Драгутин Димитри?еви?-Апис. Неговите лу?е ги наоружале атентаторите со бомби и пиштоли, и им дале обука за ракува?е со оруж?ето и за атентатот.
Атентаторите и заговорниците кои биле уапсени, осудени и казнети во Сараево во октомври 1914, а останатите ги осудила Срби?а во 1916-1917 година, во привремен суд во Солун, тогаш под француска окупаци?а. Она што се знае за атентатот главно доа?а од овие суде?а. Иници?аторите и причините за атентатот се многу деликатно праша?е, биде??и ово? настан довел до почетокот на Првата светска во?на, кога Австроунгари?а, предизвикана од атентатот, ? об?авила во?на и ?а нападнала Срби?а еден месец подоцна.[3]
Австри?ската полици?а брзо ги фатила заговорниците во атентатот, и тие биле осудени во октомври 1914 во Сараево:
Име Казна Гаврило Принцип 20 години (умрел во затвор од туберкулоза на 28 април 1918) Неде?ко Чабринови? 20 години (умрел во затвор од туберкулоза на 23 ?ануари 1916) Трифун Грабеж 20 години (умрел во затвор од туберкулоза во февруари 1918) Васо Чубрилови? 16 години (ослободен во ноември 1918; умрел 1990) Цв?етко Попови? 13 години (ослободен во ноември 1918) Лазар ?уки? 10 години Данило Или? Смрт со бесе?е (погубен на 3 февруари 1915) Ве?ко Чубрилови? Смрт со бесе?е (погубен на 3 февруари 1915) Не?о Керови? Смрт со бесе?е; преиначена во 20 години затвор Миха?ло ?ованови? Смрт со бесе?е (погубен на 3 февруари 1915) ?аков Милови? Смрт со бесе?е; преиначена во доживотен затвор Митар Керови? Доживотен затвор Иво Кра?чеви? 10 години затвор Бранко Загорац 3 години затвор Марко Перин 3 години затвор Цви?ан Степанови? 7 години затвор Девет други обвинети Ослободени
Димитри?еви? признал дека то? го организирал атентатот и изгледа дека тоа го направил на сво?а рака. Австроунгарските извори пак, велат дека в.д. премиерот на Срби?а Никола Паши? бил информиран за подготовката на атентатот и се обидел да ?а предупреди австри?ската влада преку амбасадорот во Виена, но тоа предупредува?е не било земено сериозно.[4] Шефот на разузнава?ето Димитри?еви? и неговите подредени кои учествувале во организаци?ата на атентатот биле осудени на суде?ето во Солун во 1916 - 1917 :
Име Казна Драгутин Димитри?еви? Смрт со стрела?е, погубен на 26 ?уни 1917 Полковник ?уба Вулови? Смрт со стрела?е, погубен на 26 ?уни 1917 Раде Малобаби? Смрт со стрела?е, погубен на 26 ?уни 1917 Мухамед Мехмедбаши? 15 години затвор (ослободен во 1919)
Последици
[уреди | уреди извор]Австроунгари?а била кра?но револтирана од атентатот, а на сво?а страна го имала и ме?ународното сочувство за смртта на престолонаследникот. Со цел еднаш засекогаш да расчисти со заканата ко?а ?а гледале во Срби?а, и за да ги осигури своите позиции на Балканот[5], на 23 ?ули 1914. ? испорачала на Срби?а ултиматум со бара?а ме?у кои:
- да ги укине сите публикации кои предизвикуваат омраза кон австриската монархи?а
- да ?а укине Народна Одбрана и други здружени?а кои делуваат против интересите на Австроунгари?а
- да ги отстрани од училиштата книгите и учителите кои шират непри?ателска пропаганда
- да ги отстрани од во?ската и администраци?ата сите службеници кои шират пропаганда против Австроунгари?а, при што Австроунгари?а го задржува правото да ги посочи таквите лица
- да прифати соработка со австриските органи на прогон за сузбива?е на субверзивните движе?а насочени против Австроунгари?а
- да започне судска истрага против организаторите на атентатот кои се на српска територи?а , заедно со органи делегирани од Австроунгари?а
- да ги уапси Во?ислав Танкоси? и Милан Циганови?, членови на српското разузнава?е кои учествувале во подготовката на атентатот
- да го спречи преносот на оруж?е и експлозиви преку границата и да ги распушти и казни српските граничари одговорни за сараевскиот атентат
- да обезбеди об?аснение до Австроунгари?а за изнесените непри?ателски из?ави од високи претставници на српската власт во зем?ата и во странство
- да ?а извести Австроунгари?а за извршува?ето на овие мерки до 5 часот на 25 ?ули 1914.
Срби?а не ги прифатила овие бара?а, туку побарала и добила поддршка од Руси?а и извршила мобилизаци?а на во?ската. Истовремено, Австроунгари?а го потврдила своето со?узништво со Германи?а и Унгари?а, и на 28 ?ули 1914 ? об?авила во?на на Срби?а.[6] Ова го означило почетокот на Првата светска во?на, во ко?а набрзо се вклучиле и Франци?а, Руси?а, Германи?а и Велика Британи?а.
Атентатот врз Франц Фердинанд како мотив во уметноста и во популарната култура
[уреди | уреди извор]- ?Гавриловиот принцип“ (српски: Gavrilov princip) — расказ на српскиот писател Вуле Жури?.[7]
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Милорад Екмечи?, Ствара?е ?угослави?е 1790–1918, кн. 2, стр. 685.
- ↑ Владимир ?орови?, Односи изме?у Срби?е и Аустро-Угарске у ХХ веку, стр. 629.
- ↑ Мира Радо?еви?, ?убодраг Дими?, Срби?а у Великом рати 1914 -1918, Слово ?убве - Буквибукс, Скоп?е, 2018, стр. 83 - 93.
- ↑ Мира Радо?еви?, ?убодраг Дими?, Срби?а у Великом рати 1914 -1918, Слово ?убве - Буквибукс, Скоп?е, 2018, стр. 93 - 133.
- ↑ Андре? Митрови?, Продор на Балкан и Срби?а, стр. 41;
- ↑ Dragoslav Jankovi? i Bogdan Krizman, Gra?a o stvaranju jugoslovenske dr?ave (1. I – 20. XII 1918), tom I, Белград, 1964, стр. 13-14.
- ↑ Vule ?uri?, Tajna crvenog zamka. Laguna, Beograd, 2015. стр. 159-180.