河南商水县交通运输局执法所 认真学习县委文
Австроунгарско Царство | |
|---|---|
| 1867–1918 | |
 Грб (1915)
| |
| Химна: Volkshymne (Боже чува? го Императорот) | |
.svg) Местоположба на Австроунгарското Царство во 1913 | |
| Статус | Импери?а |
| Главен град | Виена, Будимпешта |
| Largest city | Виена= 1 623 538 жители Будимпешта= 1 612 902 жители |
| Говорени ?азици | германски и многу локални ?азици (пр. чешки, словенечки) во Цисле?тани?а унгарски и латински во Унгари?а |
| Вероисповед | Католици (воглавно) |
| Уредува?е | Монархи?а |
| Император | |
| Франц ?осиф I | |
| Карл I | |
| Историски период | Нов импери?ализам, Прва светска во?на |
? Компромисот од 1867 | 29 ма? 1867 |
? Независност на Чехословачка | 28 октомври 1918 |
? Независност на Кралство СХС | 29 октомври 1918 |
? Распад | 31 октомври 1918 |
| Површина | |
| 1910 | 676.615 km2 (261,243 sq mi) |
| Население | |
? 1910 | 51.390.223 |
| Валута | Гулден Круна (од 1892) |
Австроунгари?а (германски: ?sterreich-Ungarn, унгарски: Osztrák-Magyar Monarchia) — поранешна монархи?а, односно позната и како Дво?на Монархи?а, ко?а се состоела од два дела — Цисла?тани?а (западниот дел) и Транслеитани?а (источниот дел). Императорот на Австри?а истовремено бил и крал на Унгари?а. Оваа монархи?а постоела во периодот од 1867, кога Унгари?а добила можност за автономи?а во рамките на импери?ата сè до не?зиното распа?а?е во 1918 година, односно пред завршува?ето на Првата светска во?на, Австроунгари?а била втората по големина држава во Европа, веднаш по Руската Импери?а и трета по население по Руската и Германско Царство. Во составот на импери?ата живееле Германци, Итали?анци, Унгарци, Хрвати, Украинци, Бош?аци, Словенци, Срби, Руси, Романци итн.
Истори?а
[уреди | уреди извор]Основа?е
[уреди | уреди извор]
Австроунгари?а била создадена во 1867 година преку Компромисот, или Аусгла?хот, ко? воспоставил дво?на монархи?а ме?у Австри?а и Унгари?а. Ова дошло по период на политичка и воена нестабилност во Хабсбуршката монархи?а. По револуциите во 1848 година, особено во Унгари?а, и поразите во во?ните против Сардини?а во 1859 година и Пруси?а во 1866 година, импери?ата била ослабена. Унгарската елита, предводена од Ференц Деак, барала поголема автономи?а, одбива??и целосна централизаци?а под австриско водство. За да се спречи распад и да се стабилизира државата, царот Франц ?осиф I преговарал со Унгарците, што резултирало со договор. Импери?ата била поделена на два дела, Цисла?тани?а со центар во Виена и Транслejтани?а со центар во Будимпешта, секо? со сопствен парламент и влада за внатрешни работи, но со заеднички монарх и министерства за надворешни работи, одбрана и финансии. Франц ?осиф бил крунисан за крал на Унгари?а во Будимпешта, симболизира??и го новиот поредок. Компромисот ?а стабилизирал импери?ата, но не ги решил националистичките тензии ме?у другите етнички групи.
Прва светска во?на
[уреди | уреди извор]
Во 1914 година, односно во Првата светска во?на, влегла во составот на Централните сили заедно уште и со Германи?а, Турци?а и Бугари?а.
Во текот на Првата светска во?на Австроунгари?а ?а имала една од на?силната пешадиска арми?а. Биле мобилизирани околу 9 000 000 во?ници. Австроунгари?а во текот на во?ната била ставена во на?лоша положба биде??и истовремено требала да во?ува на 4 фронта - ?ужен Балкански (Солунски), Романски, Источен (руски) и Итали?ански фронт. Во почетокот забележала големи успеси напредува?ки во Руси?а.Подоцна кога и Кралството Итали?а влегло во во?ната на страна на Антантата, Австроунгари?а забележала големи успеси и на итали?анскиот фронт, поточно на битките ка? реката Соча. На?голема победа Австроунгарската во?ска изво?увала во Битката ка? Капорето. Итали?анците доживеале катастрофален пораз и биле приморани да се повлекуваат неколку километри, а Австроунгарците се доближиле опасно близу до Венеци?а.
Распа?а?е на импери?ата
[уреди | уреди извор]
Истовремено, со поразот во во?ната, Австроунгари?а како еден од условите била со сила распарчена од страна на Антантата (ноември 1918 г.). Како главната причина се гледа во стравот на Антантата овие две зем?и многу брзо да закрепнат од во?ната, со кое повторно би се создала можеби и уште посилна зем?а од тогашната Австроунгари?а.
Религи?а
[уреди | уреди извор]Религи?ата во Австроунгари?а била еден од на?сложените и на?вли?ателните аспекти на општествениот, политичкиот и културниот живот во оваа мултинационална импери?а. Како држава составена од различни етнички групи, ?азици и традиции, Австроунгари?а била дом на пове?е верски заедници, чии односи биле обликувани од Хабсбуршката монархи?а, не?зините политички цели и историските околности. Доминантна религи?а била римокатолицизмот, но православието, протестантизмот, грко-католицизмот, ?удаизмот и, во помала мера, исламот, исто така имале знача?но присуство. Овие верски заедници не биле само духовни, туку и клучни фактори во обликува?ето на националните идентитети, што често создавало тензии во рамките на импери?ата.
Римокатолицизам
[уреди | уреди извор]
Римокатолицизмот бил офици?ална религи?а на Хабсбуршката монархи?а и имал привилегирана позици?а во Австроунгари?а. Хабсбурзите, како поборници на католичката контрареформаци?а во 16. и 17. век, активно го промовирале католицизмот како средство за консолидаци?а на сво?ата власт. Во импери?ата, католиците биле мнозинство во региони како Австри?а, Бохеми?а, делови од Унгари?а и Хрватска, а католичката црква уживала значителна политичка и економска мо?. Црквата поседувала големи имоти, имала вли?ание врз образованието и била тесно поврзана со државната администраци?а. Хабсбуршките владетели често се потпирале на католичката хиерархи?а за да ?а за?акнат ло?алноста на населението кон монархи?ата, особено во време на политичка нестабилност.
Сепак, во 19. век, со либерализаци?ата на импери?ата, католичката црква изгубила дел од своето вли?ание. Реформите на ?осиф II во 18. век, познати како ?озефинизам, вовеле поголема државна контрола врз црквата, намалува??и ?а не?зината автономи?а. Овие реформи, иако делумно укинати подоцна, оставиле траен впечаток врз односот ме?у државата и католичката црква. Во подоцнежните децении, католицизмот останал важен елемент на австрискиот идентитет, но бил предизвикан од растечкиот секуларизам и национализам.
Православие
[уреди | уреди извор]
Православните христи?ани, главно Срби и Романци, биле знача?на верска заедница во импери?ата, особено во регионите Во?водина, Трансилвани?а, Банат и, по 1878 година, во Босна и Херцеговина. Православието имало посебна улога во зачувува?ето на националниот идентитет на овие народи, што често го ставало во тензичен однос со централните власти. Карловачката митрополи?а, со седиште во Сремски Карловци, била главна црковна институци?а за Србите и уживала одредена автономи?а благодарение на привилегиите дадени од Хабсбурзите во 17. век. Овие привилегии биле резултат на масовните миграции на Срби од Османлиското Царство, кои се населиле во импери?ата под услов да ?а задржат сво?ата вера.
Романците во Трансилвани?а, од друга страна, се соочувале со поголеми предизвици. Нивната православна црква била под притисок да се обедини со Рим, што довело до создава?е на Грко-католичката црква во 18. век. Оние што останале православни често биле маргинализирани, со ограничен пристап до политичка мо? и ресурси. Во Босна и Херцеговина, по австроунгарската окупаци?а, православната црква била под строг надзор, биде??и властите се плашеле од не?зината поврзаност со српскиот национализам и руското вли?ание.
Грко-католицизам
[уреди | уреди извор]Грко-католицизмот, или Уни?атската црква, бил уникатен елемент во религиозниот пе?заж на Австроунгари?а. Оваа црква, ко?а ги комбинирала православните обреди со ло?алност кон папата, била создадена како дел од Хабсбуршките напори да ги интегрираат православните заедници во католичкиот систем. Грко-католиците биле особено бро?ни ме?у Украинците и Русините во Галици?а и Романците во Трансилвани?а. За Хабсбурзите, грко-католицизмот бил политички инструмент за намалува?е на вли?анието на православието и Руси?а, но за локалните заедници, оваа црква често била мост ме?у нивните традиции и импери?алните бара?а. Грко-католичката црква имала силна образовна и културна улога, особено во Галици?а, каде придонела за разво?от на украинскиот национален идентитет.
Протестантизмот
[уреди | уреди извор]Протестантизмот, главно во форма на лутеранство и калвинизам, бил присутен во Унгари?а, Бохеми?а и делови од Трансилвани?а. Протестантите, особено Унгарците и Словаците, се соочувале со прогон за време на контрареформаци?ата, но во 18. и 19. век добиле поголема верска слобода. Сепак, тие останале во второстепена позици?а во однос на католиците, со ограничен пристап до високи политички функции. Протестантизмот бил тесно поврзан со унгарскиот национализам, особено ме?у калвинистите, што често предизвикувало конфликти со Хабсбурзите. Во Трансилвани?а, протестантските заедници, вклучително и унитари?анците, имале поголема автономи?а поради историската традици?а на верска толеранци?а во регионот.
?удаизам
[уреди | уреди извор]Евре?ската заедница во Австроунгари?а била една од на?големите во Европа, со знача?но присуство во градовите како Виена, Будимпешта, Прага и Лавов. Евреите биле поделени ме?у ортодоксни, реформирани и секуларни заедници, а нивната положба варирала во зависност од регионот. Во Австри?а и Бохеми?а, Евреите постепено добивале гра?ански права во 19. век, особено по реформите од 1867 година, што довело до нивна поголема интеграци?а во општеството. Во Галици?а и Буковина, пак, многу Евреи живееле во сиромашти?а и биле изложени на антисемитизам. ?удаизмот играл важна улога во економскиот и културниот живот на импери?ата, но Евреите често биле мета на предрасуди, особено со порастот на национализмот во доцниот 19. век.
Императори
[уреди | уреди извор]На врвот на Австроунгари?а стоел австрискиот император ко? бил и унгарски крал. То? се служел и со други титули, како крал на Бохеми?а, или крал на Чешка). Хабсбургците се основната династи?а ко?а владеела со импери?ата:
- Франц II (1804 – 1835), ко? истовремено бил и унгарски крал но под името Ференц I (1804 – 1835);
- Фердинанд I (1835 – 1848), ко? истовремено бил и унгарски крал но под името Фердинанд V (1835 – 1848);
- Франц ?осиф (1848 – 1916), ко? истовремено бил и унгарски крал;
- Карл I, ко? истовремено бил и унгарски крал но под името Карл IV (1916 – 1918).
|