全球科技成果转化大会--河北频道--人民网

百度 惨败后次日，王燊超参加了训练。

Пазарот на капитал (англиски: capital market) претставува збир на односите поме?у понудата и побарувачката на долгорочни хартии од вредност. Преку пазарот на капитал доа?а до размена на паричните средства од оние кои ги имаат на оние на кои им се потребни, при што, корисниците на средствата им пла?аат одреден надомест на поза?мувачите во вид на камата (што ?а добиваат сопствениците на обврзниците), дивиденда (што ?а добиваат сопствениците на акциите) или слични исплати, како што е капиталната добивка, ко?а одговара на разликата ме?у продажната и куповната цена на хартиите од вредност.

На страна на понудата и на страната на побарувачката на долгорочни парични средства се ?авуваат следниве суб?екти: населението, стопанството, државата и банките. Сепак, населението се ?авува во улога на нето-доверител, што значи дека пове?е пласира сопствени средства отколку што користи, додека стопанството редовно е на?голем нето-корисник на средствата, што значи дека пове?е користи средства од пазарот на капитал, разбирливо, за инвестира?е, отколку што таму ?а пласира сопствената акумулаци?а.

Како резултат на операциите на пазарот на капитал доа?а до создава?е на соодветни хартии од вредност, акции и обврзници. Издава?ето на хартиите од вредност, како и нивната продажба, претставува примарен пазар. Подоцна со ве?е издадените хартии од вредност се тргува на секундарниот пазар, т.е. се врши нивно продава?е и купува?е поме?у учесниците на пазарот. За да можат да се одвиваат сите овие транскации, пазарот на капитал се регулира со соодветна законска регулатива и на него се формираат институции кои ги овозможуваат и олеснуваат операциите на сите останати учесници.

Видови пазари на капитал

Берзански и шалтерски пазар на капитал

• Берзи — Берзата претставува место или институци?а во рамките на ко?а се одвива организирано тргува?е со хартии од вредност. Тргува?ето на берзата се врши со посредство на овластените учесници на ово? пазар – брокерите, кои тргуваат за сметка на своите клиенти. На берзата има и други овластени учесници како што се дилерите, кои тргуваат за сво?а сметка, потоа специ?алисти, маркет-ме?кери, и други, во зависност од самата берза, не?зиниот тип, начин и организаци?а на работа. Во ово? поглед не посто?ат единствени правила, туку секо?а берза има свои специфичности. Тргува?ето на берзата се одвива во рамките на определен период од денот. Токму концентраци?ата на тргува?е на сите учесници на едно место и во исто време, овозможува создава?е на об?ективна претстава за понудата и побарувачката на хартиите од вредност, а со тоа и правилно формира?е на нивните цени. Тргува?ето на берзите се одвива преку издава?е на налози од страна на клиентите до брокерите, кои содржат податоци за видот на харти?ата од вредност што клиентот сака да ?а купи, односно да ?а продаде, како и цената по ко?а клиентот би сакал да ?а реализира трансакци?ата. Во зависност од предметот на купопродажба се одредува и карактерот на берзата. Ако на берзата се купуваат и продаваат вредносни хартии, се работи за делотворна берза, ако се купуваат и продаваат стоки, се работи за продуктна берза, ако се во праша?е девизи, се работи за девизна берза, итн. За работе?е на берзата не е доволно да има ( да посто?ат) вредносни хартии, туку е потребно да има мобилен и ликвиден пазар на ко? се сре?аваат сè поголем бро? понудувачи и побарувачи на вредносни хартии. Значи, треба да има стабилна понуда и побарувачка на вредносни хартии. Заклучува?ето на работите се одвива во главните простории на берзата. Тоа се вика т.н. службен пазар. Постои и неслужбен, но регулиран пазар, ко? од службениот се разликува по тоа што во него се вклучени берзанските посредници, не се утврдува курсот, туку само цената. Од друга страна, покра? службениот и регулираниот пазар, постои и нерегулиран, слободен пазар, ко? ?а опфа?а сета тргови?а на вредносни хартии ко?а не се одвива во службените простории на берзата, туку во споредни, или кра? берзата. За ово? пазар не важат берзанските правила и прописи.
• Пазари преку шалтери — Пазарот преку шалтер (англиски: over-the-counter market) претставува алтернативен облик на пазар на хартии од вредност. Името го добил од неговиот дамнешен облик, кога клиентите доа?але директно на шалтерите на банките и таму купувале или продавале хартии од вредност. Ваквиот облик одамна е исчезнат, но името останало и тоа денес се однесува за тргува?ето во самите брокерски ку?и, во кои денес се одвива огромен дел од прометот со хартии од вредност, посебно во западните зем?и. Имено, еден дел од куповните и продажните налози што ги добиваат брокерските ку?и, можат според своите одлики (вид, количина, цена) да се реализираат во самата ку?а, без да се излегува на берзата со нив. Така се избегнува пла?а?ето провизи?а на берзата и се поедноставува работата на брокерите. Друг вид на вонберзанско тргува?е денес е НАСДАК (National Association of Securities Dealers Automated Quotations System). Истиот, е пазар ко? постои поме?у овластените дилери во САД и ко? претставува мрежа на ме?усебно електронско тргува?е. Тргува?ето со хартии од вредност преку ово? пазар се одвива така што инвеститорите контактираат директно со дилерите, кои, пак, тргуваат поме?у себе без да ги напуштаат своите канцеларии, преку следе?е на понудата и побарувачката на хартиите од вредност на своите комп?утерски екрани. Денес, преку NASDAQ, се одвива огромен дел од прометот со хартии од вредност во САД, често надминува??и го и оно? на ?у?оршката берза. Неорганизираниот пазар на капитал обично се одвива кра? берзите и за него не важат берзанските правила и прописи. На него, по правило, учествуваат помали претпри?ати?а кои не ги исполнуваат условите за тргува?е на берзите.

Посредници на пазарот на капитал

На?важни посредници на пазарот на капитал се:

• Специ?алисти кои вршат купопродажба на вредносни хартии (дилери)

Дилерот служи како посредник поме?у купувачите и продавачите, ко? всушност ги купува финансиските инструменти на продавачот, во надеж дека ?е може да ги продаде во иднина по поволна цена. Дилерите заземаат, кажана со финансискиот жаргон, “ позици?а на ризик ”, биде??и купува??и ги финансиските интрументи, тие се подложни на ризикот од загуба, ако вредноста на тие инструменти опадне.

• Специ?алисти на берзите (брокери)

Брокерот претставува поединец или финансиска институци?а ко?а дава информации, што се однесуваат за возможното купува?е или продава?е на финансиските инструменти. Било купувачот или продавачот на финансиски инструменти може да го контактира брокерот, чи?а работа е едноставно да ги спои купувачите и продавачите.

• Инвестициски банки

Инвестициските банки (англиски: Investment Banks) се компании што учествуваат на пазарот на капитал и по сво?ата суштина воопшто не претставуваат банки во класична смисла на зборот. Тие се занимаваат со брокерски работи, дава?е инвестициски совети, управува?е со портфоли?ата на клиентите, финансиски анализи, вршат советодавна улога при емиси?а на хартии од вредност, се ?авуваат како преземачи на емиси?ата на хартии од вредност и сл.

• Комерци?ални банки

Комерци?алните банки играат многу важна улога во економскиот живот на секо?а зем?а. Тие се ?авуваат како главни глумци на пазарот на пари и капитал и во обезбедува?ето на понудата и во обезбедува?ето на побарувачката на паричните средства.

Улогата на банките на пазарот на капитал

Во работе?ето со хартии од вредност, банките можат да извршуваат различни активности: да бидат активни на примарниот и секундарниот пазар, да делуваат како дилери и брокери, како и да нудат разни дополнителни услуги поврзани со работе?ето со хартии од вредност. Притоа, сите овие активности банките ги извршуваат преку посебни организациски делови или преку посебни друштва коишто се во споственост на банките.

На примарниот пазар, банките самосто?но или преку своите подружници (англиски: subsidiaries), се главните играчи при издава?ето на државни хартии од вредност (државни записи и обврзници). Тука, тие се ?авуваат во улога на основни дилери (англиски: primary dealers) коишто учествуваат на аукциите на државни хартии од вредност, а потоа, ним им ги продаваат на други инвеститори. Во продолжение, банките можат да се занимаваат и со инвестициско банкарство (англиски: investment banking), односно со потпишува?е (англиски: underwriting) нови издани?а на хартии од вредност. Извршува??и ?а оваа функци?а, банките им помагаат на приватните издавачи успешно и брзо да ги продадат хартиите од вредност на пазарот.

Исто така, банките се активни и на секундарниот пазар на хартии од вредност, каде што делуваат како брокери или дилери. Кога извршуваат брокерски активности, банките посредуваат поме?у продавачите и купувачите на хартии од вредност и за извршената услуга напла?аат одреден надомест-брокерска провизи?а. Работе??и како дилери, банките работат за сво?а сметка (англиски: proprietary trading) т.е. купуваат и продаваат хартии од вредност, заработува??и на разликата поме?у куповните и продажните цени. Притоа, во одредени случаи, банките ?а извршуваат улогата на поддржувачи на пазарот (англиски: market makers). На пример, кога централните банки ги спроведуваат операциите на отворен пазар, тие работат само со одреден бро? банки коишто ?а извршуваат улогата на поддржувачи на пазарот. Работе??и како поддржувачи на пазарот, банките се должни во секое време да држат одредена залиха на хартии од вредност, коишто ги нудат за продажба на заинтересираните купувачи, по об?авената продажна цена (англиски: ask price, offer price). Во исто време, тие се обврзани да ги купат хартиите од вредност што ?е им ги понудат заинтересираните продавачи, се разбира, според об?авената куповна цена. Банките остваруваат заработка од овие активности така, што хартиите од вредност ги продаваат по повисока цена од онаа по ко?а ги купуваат. Притоа, разликата поме?у продажната и куповната цена на хартиите од вредност се вика распон (англиски: spread).

Во продолжение, банките можат да остварат профит и врз основа на спекулира?е на идното движе?е на каматните стапки, т.е. на цените на хартиите од вредност. Во то? случа?, во зависност од нивните очекува?а за движе?ето на каматните стапки, банките можат да заземат долга или куса позици?а во одредени хартии од вредност. На пример, доколку банката очекува дека каматните стапки во следниот период ?е опа?аат (а тоа значи дека цените на обврзниците ?е растат), таа ?е купува обврзници (долга позици?а), коишто подоцна ?е ги продаде по повисока цена и на то? начин ?е оствари профит. На?после, банките можат да заработат и врз основа на дава?е разни услуги на своите клиенти во врска со работе?ето со хартиите од вредност (инвестициско советува?е, раководе?е со финансиски имоти итн.)

Видови хартии од вредност на пазарот на капитал

Во основа, посто?ат два вида долгорочни вредносни хартии: обврзници и акции. Главната разлика ме?у нив е што обврзницата е кредитна харти?а, а акци?ата е сопственичка вредносна харти?а. Вредноста на светскиот пазар на обврзници изнесува окилу 100 трилиони долари. Вредноста на пазарот на акции во светски рамки изнесува околу 45 трилиони долари. Иако е помал од пазарот на обврзници, нивото на тргува?е на пазарот на акции е многу поголемо.

Акции

Акци?ата претставува харти?а од вредност со ко?а се стекнува сопственичко право врз идеален дел од компани?ата, пропорционално на големината на учеството на таа акци?а во вкупниот акционерски капитал. Претпри?атието што се создава врз основа на емиси?а на акции се нарекува акционерско друштво. Карактеристично за капиталот обезбеден преку продажба на акциите е тоа што то? е траен, т.е без обврска за вра?а?е. Сопствениците на акциите имаат неколку основни права:

• право на глас во акционерското собрание
• право на дивиденда, како дел од добивката на друштвото
• право на дел од стеча?ната маса, во случа? на ликвидаци?а на друштвото. Во поглед на ова право, сопствениците на акциите се субординирани во однос на сите други довереители, така што тие ?е доби?ат дел од стеча?ната маса, само откако сите други доверители ?е бидат обесштетени.

Видови акции

Во прв ред, разликуваме обични и приоритетни акции.

• Обични акции: Обичната акци?а е првата харти?а од вредност ко?а една корпораци?а ?а издава и во случа? на банкротство, последната што може да биде наплатена. Таа претставува сопственичка акци?а во фирмата; таа претставува побарува?е со на?низок приоритет спрема приходите и средствата од сите емитирани хартии од вредност. Сопствениците на обични акции ?а имаат мо?та да гласаат за управниот одбор и да гласаат за главните праша?а кои можат да бидат презентирани пред акционерите. Колку пове?е акции има еден инвеститор, толку пове?е гласови то? или таа контролира. Инвеститорот во обични акции добива потврда за сопственост. Потврдата го означува бро?от на акциите и нивната номинална вредност.
• Приоритетни акции: Приоритетните акции имаат определени привилегии во однос на обичните акции. Овие привилегии, односно приоритети, се однесуваат на приоритетот во исплатата на дивиденда за нивните сопственици, како и приоритетот во однос на обичните акции при наплата на дел од стеча?ната маса во случа? на ликвидаци?а на друштвото. Овие привилегии на?често (но, не задолжително) се компензирани со губе?ето на управувачкото право. Една од одликите кои тие на?често ги имаат, е фиксниот дивиденден принос, т.е. дефинираната големина на дивидендата што им следува на сопствениците на овие акции. Обично, таа се утврдува како процент од нивната номинална вредност и така утврдената дивиденда е максималниот износ што тие можат да го доби?ат. Исплатата на дивидендата зависи од остварената нето-добивка на компани?ата, но и од одлуката на управниот одбор. Така, доколку компани?ата не оствари нето-добивка, нема да се врши ниту исплата на приоритетните дивиденди.

Обврзници

Обврзницата претставува долгорочна должничка харти?а од вредност, со чи?а продажба емитентот доа?а до дополнителен капитал, а истовремено се обврзува дека поза?мениот капитал ?е го врати, согласно со предвидените услови во договорот за емиси?а на обврзници, заедно со каматата според договорената каматна стапка. Капиталот прибран преку емиси?а на обврзници ги има речиси истите одлики како и оно? што е обезбеден преку банкарски кредит. Доколку поединечна банка се ?ави во улога на доверител кога станува збор за кредити во висок износ, би дошло до не?зино преголемо изложува?е на ризик кон конкретен кредитобарател, а со тоа и до утврдува?е на многу висока камата. Наместо тоа, емиси?ата на обврзници овозможува прибира?е поголема маса капитал преку обра?а?е до широката инвеститорска публика, така што секо? поединечен инвеститор се ?авува во улога на доверител во мал обем и се врши дисперзи?а на ризикот. Тоа, од една страна, го прави можно поза?мува?ето на некогаш огромни суми пари, а од друга страна, може да значи и поза?мува?е по пониска каматна стапка од онаа што би се формирала во релаци?ата со поединечна банка.

Видови обврзници

Покра? компаниите, обврзници емитуваат и банките, државните органи, општините и сл. Како резултат на оваа широка распространетост, досега се развиени голем бро? видови и подвидови од овие хартии од вредност, секо? од нив со свои одлики што ги прават погодни за примена во одделни ситуации.

Основни видови обрзници се:

• Купонска обврзница: Ова е класичниот вид обврзница, ка? ко?а во текот на целиот период на достасува?е се врши исплата на купонската камата во предвидените временски интервали (годишно или полугодишно), а исплатата на главницата (номиналната вредност) се врши на кра?от на периодот на достасува?ето.
• Бескупонска обврзница: Бескупонската обврзница уште се нарекува и дисконтна обврзница. За неа е карактеристично тоа што не содржи купони и не се врши периодична исплата на каматата, туку единствено главницата на обврзницата се исплатува на кра?от на периодот на достасува?ето. Поради тоа, оваа обврзница се продава по пониска вредност од номиналната (по дисконтирана вредност), а разликата до номиналната вредност ?а претставува имплицитната камата.
• Амортизирачки обврзници: Ка? овие обврзници, во текот на периодот на нивно достасува?е, се врши отплата и на главницата и исплата на каматата, по принципот на амортизаци?а на долгорочните кредити. Од аспект на издавачот, корисно ка? овие обврзници е тоа што обврската за исплата на главницата не достасува одеднаш, туку таа се протега во текот на подолг временски период.
• Обврзници со флуктуирачка каматна стапка: Издава?ето обврзници со фиксна каматна стапка, кога тоа се врши во периоди кога каматните стапки се високи, го доведува издавачот во опасност да се задолжи и да пла?а висока камата во текот на подолг временски период. Во ме?увреме, каматните стапки на пазарот можат да се намалат, но емитентот е “врзан” за исплата на висока камата. За да ?а избегне таквата ситуаци?а, емитентот може да издаде обврзници со флуктуирачка (променлива) каматна стапка.
• Отповикливи обврзници: Отповикливите обврзници се таков тип на обврзници ка? кои емитентот има право да ги повлече, отповика, т.е откупи по однапред определена цена. Ова право емитентот го користи доколку пазарните каматни стапки значително се намалат, по што, то? може да емитува нова емиси?а по пониска камата.
• Индексирани обврзници: Индексира?ето претставува врзува?е на неко?а номинална големина за стапката на инфлаци?а. Тоа се применува во услови на повисока инфлаци?а, со цел да се заштитат суб?ектите од не?зиното разорно де?ство. Ка? индексираните обврзници, номиналната вредност, а не каматната стапка, се врзува за стапката на инфлаци?а.
• Конвертибилни обврзници: Конвертибилните обврзници имаат сво?ство да можат да бидат заменети за обични акции на емитентот во одреден сооднос. Обично, компаниите издаваат конвертибилни обврзници со цел да ги направа поатрактивни, поради правото на претвора?е.

Надворешни врски

• Офици?ална страница на НАСДАК
• OTC пазари
• ?у?оршка берза